توصیف از اوپنهایمر/ رگ و ریشه یهودی‌ یک شخصیت مهم

در برنامه “مستندات یکشنبه” که در سینماتک خانه هنرمندان ایران پخش می‌شود، اثر سینمایی مستند “برای پایان دادن به تمام منازعه‌ها؛ اوپنهایمر و بمب اتم” نمایش داده شد. در پس از نمایش اثر سینمایی، نشستی برگزار شد که در آن مازیار فکری ارشاد منتقد هنر هفتم، نقد و بررسی آن را به عهده داشت. فکری ارشاد در نقد خود به تمرکز روی شخصیت اوپنهایمر پرداخت و توصیفی از زندگی و دوگانگی‌های او ارائه کرد. او اشاره کرد که در این مستند، بر روی دوگانگی‌های شخصیت اوپنهایمر تاکید ویژه‌ای شده است و زندگی شخصی و حرفه‌ای او در برخی موارد با هم تداخل دارد. همچنین، مخابرات او با اثر ادبی “پرومته آمریکایی” و تاثیر این اثر ادبی بر روی اثر سینمایی نولان مورد بررسی قرار گرفت. نهایتاً، فکری ارشاد به این نتیجه رسید که شخصیت اوپنهایمر در زندگی واقعی نیز با چالش‌ها و دوگانگی‌های جدیدی

به گزارش دیجیاتور به نقل از ارتباطات سازمانی خانه هنرمندان ایران، چهل و ششمین برنامه «مستندات یکشنبه» که زیرمجموعه سینماتک خانه هنرمندان ایران به پخش اثر سینمایی‌های مستند می‌پردازد، به نمایش اثر سینمایی مستند «برای پایان دادن به تمام منازعه‌ها؛ اوپنهایمر و بمب اتم» اختصاص داشت. پس از نمایش اثر سینمایی نیز نشست نقد و بررسی آن با حضور مازیار فکری‌ارشاد منتقد هنر هفتم در سالن ناصری برگزار شد.

مازیار فکری ارشاد در این نشست گفت: ما در این گپ و گفت ناگزیریم به اثر سینمایی داستانی «اوپنهایمر» ساخته نولان هم اشاره کرده و ارجاعاتی به آن داشته باشیم. زیرا نزدیکی‌های زیادی بین آنها وجود دارد و مقایسه‌هایی در مورد کیفیت این ۲ اثر و منظری که وارد ماجرا شده‌اند، می‌توان داشت. مهم‌ترین نکته در مورد این مستند، ایده اصلی آن بوده که در مورد شخصیت اوپنهایمر است. در واقع ما با کاراکتری مواجهیم که در زندگی خود سرشار از دوگانگی‌های زیادی است. فکر می‌کنم در مستند روی این دوگانگی‌ها تاکید ویژه‌تری صورت گرفته است. به طوری که از کودکی اوپنهایمر شروع کرده و نزدیکان او درباره‌اش صحبت می‌کنند. او از همان کودکی کاراکتر ویژه‌ای داشته و در ادامه که وارد فضای آکادمیک می‌شود، رگ و ریشه آلمانی و یهودی‌اش، موضوعی مهم هم در اثر سینمایی نولان و هم در این مستند است. خود این قضیه که آدم هم رگ و ریشه آلمانی داشته باشد و هم برای منازعه در برابر آلمان مامور به ساخت سلاح کشتار جمعی شود، اتفاق عجیبی است. بمبی که البته در نهایت بر سر کشور دیگری که ژاپن است آوار می‌شود. همچنین می‌توان یهودی بودن او را در مقابل یهودی ستیزی آلمان نازی گذاشت. در نهایت باید بگویم زندگی شخصی او نیز پر از دوگانگی‌هاست. او به حزب کمونیست نزدیک بوده اما خیلی کمونیست جدی محسوب نمی‌شده و زندگی خانوادگی به سامانی نداشته است.

این منتقد هنر هفتم در ادامه توضیح داد: او معشوقه‌ای در کنار خود داشته که تاثیر زیادی روی زندگی‌اش می‌گذارد. ما در اثر سینمایی نولان این تاثیرگذاری شخصیت زن در زندگی اوپنهایمر را می‌بینیم. به هر ترتیب ما دوگانگی زیادی در کاراکتر و سرنوشت این آدم می‌بینیم. او در اوایل این مستند نیز می‌گوید که هدفش از ساخت بمب اتم پایان دادن به هرگونه جنگی است. عنوان اثر سینمایی نیز از همین جا آمده است. ولی در عمل می‌بینیم که نه تنها این اتفاق بازدارنده نیست، بلکه باعث بروز بحران‌های اساسی مثل ماجراهای منازعه سرد در دهه ۶۰ و ۷۰ می‌شود. هرچه جلوتر می‌رویم، با شخصیتی عجیب‌تر مواجه می‌شویم.

فکری ارشاد در بخش دیگری از صحبت‌هایش گفت: علاوه بر اثر سینمایی نولان، اثر ادبی «پرومته آمریکایی» منبع اقتباس اثر سینمایی نولان بوده و نقش موثری دارد اما متاسفانه هنوز به فارسی ترجمه نشده است. اسمی که برای این اثر ادبی انتخاب شده است، «پرومته آمریکایی» است. پرومته در اساطیر یونان، الهه‌ای بوده که خداوند به او اختیاراتی داده است. حتی آتش را به عنوان عنصری سمبلیک در اختیارش می‌گذارد، با این شرط که در اختیار انسان قرارش ندهد اما به دلیل روحیاتی که داشته یا وسوسه شیطانی، در نهایت آتش را در اختیار انسان قرار می‌دهد و مغذوب خداوند می‌شود. بنابراین به شکل سیزیف واری بالای کوهی به زنجیر کشده شده و سیمرغی هر روز بخشی از جگر او را می‌خورد و آن جگر تا فردا بازسازی می‌شده که مجددا این اتفاق تکرار شود.

وی افزود: این ماجرا در اساطیر کهن یونانی وجود دارد. در واقع اثر ادبی شخصیت اوپنهایمر را با پرومته مقایسه کرده و از همین رو این عنوان برای آن انتخاب شده است. در این مستند نیز به این موضوع اشاره می‌شود. حتی دو نویسنده آن اثر ادبی نیز در بخشی از این مستند حضور دارند و نکته‌هایی را مطرح می‌کنند.

این منتقد هنر هفتم بیان کرد: اوپنهایمر نابغه‌ای بوده که می‌توانسته موجب پیشرفت مرزهای علمی شود و آن را گسترش دهد. دوگانگی‌هایی که از آن صحبت می‌کنم از همین جا شروع می‌شود. زیرا خودش می‌گوید، نیتش از ساخت بمب اتم این بوده که این سلاح کشتار جمعی تبدیل به عنصری بازدارنده شده و جلوی منازعه‌های دیگر را بگیرد اما در عمل این اتفاق رخ نمی‌دهد. آنها نگران آلمان نازی بودند و برای مقابله با این کشور بمب را می‌سازند اما عاقبت مجبور می‌شوند در کشور ثالث که ژاپن است این سلاح را مورد استفاده قرار دهند. پیامد آن نیز، شخصیت اوپنهایمر در زندگی واقعی است که در اثر سینمایی نولان و در همین مستند آن را می‌بینیم؛ او با چالش اخلاقی عظیمی مواجه می‌شود؛ زیرا کارش تبعات و بازتاب بدی داشته و با عذاب وجدان شدیدی مواجه شده است.

فکری ارشاد در ادامه صحبت‌هایش گفت: در این مستند نیز به این موضوع اشاره شده که در حقیقت شخصیت اوپنهایمر بعد از اینکه با این چالش اخلاقی درگیر می‌شود، باز با یک دوگانگی تازه مواجه می‌شود. از سویی در آن زمان تبدیل به معروف‌ترین شخصیت جهان می‌شود که در اثر سینمایی مستند نیز می‌بینیم. (به طوری که تقریبا روی جلد هر مجله‌ای عکسش می‌رود.) و هم باعث می‌شود که توجه مردم به علم علم ماده جلب شود. اما مستقیم یا غیر مستقیم مسوول جان صدها هزار نفر است. در اثر سینمایی نولان نیز این اتفاق بازسازی شده است؛ به طوری که رییس جمهور در دفتر خود می‌خواهد اوپنهایمر را مورد ستایش قرار دهد که با ساخت بمب اتم موجب تمامی منازعه شده است و اوپنهایمر در پاسخ می‌گوید: آقای رییس جمهور دست‌های من خونی و آلوده است.

وی در پایان عنوان کرد: او همچنین به خاطر سوابق کمونیستی و موضع ضد جنگی که بعد از انفجار دوم اتمی در هیروشیما و ناکازاکی با آن مواجه شده است، تحت بازجویی کمیته مک‌کارتی معروف نیز قرار می‌گیرد. مجموعه این موارد می‌تواند هر انسانی را از پا در بیاورد؛ چه رسد به آدم‌هایی که به دلیل نبوغ خود شاید حساسیت‌های ویژه‌ای هم داشته باشند. زیرا اکثرا آنها برخلاف ظاهرشان، می‌توانند شخصیت‌های شکننده‌ای داشته باشند.

این مستند به تماشای اثر سینمایی مستند “برای پایان دادن به تمام منازعه‌ها؛ اوپنهایمر و بمب اتم” می‌پردازد و پس از آن نشست نقد و بررسی آن با حضور مازیار فکری‌ارشاد منتقد هنر هفتم در سالن ناصری برگزار می‌شود. در این مستند، به شخصیت اوپنهایمر و دوگانگی‌های زندگی‌اش پرداخته می‌شود. ایده اصلی مستند بررسی شخصیت اوپنهایمر است و تأکید ویژه‌تری بر روی دوگانگی‌ها در زندگی او قرار داده شده است. از کودکی اوپنهایمر تا وقتی که وارد فضای آکادمیک می‌شود و رگ و ریشه آلمانی و یهودی‌اش، موضوعی مهم است. همچنین، شخصیت زن در زندگی اوپنهایمر و تأثیر آن در زندگی‌اش نیز مورد بررسی قرار می‌گیرد. این مستند از اثر ادبی “پرومته آمریکایی” نیز الهام گرفته شده است که پرومته یک شخ