محمدرضا اصلانی از منوچهر انور درباره ویژگی‌های «نیشدارو» صحبت کرد.

مستند «نیشدارو» ساخته منوچهر انور در قالب برنامه «شب‌های مستند» نگارخانه هنر هفتم به نمایش درامی رفت. این مستند که در سال ۱۳۳۹ ساخته شده و یک آبستره‌نگاری از روند ساخت و ساز دارو را به تصویر کشیده است، نشانگر اهمیت کار انور و پیشرفت‌های او در زمینه هنر هفتم بود. اصلانی، علی لقمانی و فخرالدین سیدی از این اثر سینمایی تحسین کردند و آن را یک الگو و نمونه شاخص برای آموزش به دانشجویان هنر هفتم دانستند. به نظر آنان، «نیشدارو» یکی از اثرات پیشرو و تجربی در مطالعات تاریخی هنر هفتم بوده است، که باز هم پس از شصت سال از ساخت، بسیار تازه و جذاب به نظر می‌رسد و ارزش آموزشی بالایی دارد. در انتها، اصلانی بیان کرد که هنر هفتم برآیند همه هنرها است و انقطاع در مطالعات تاریخی هنر هفتم و نوشتار خلاقانه ایران، نشان از عدم توجه به نقاط تحول دارد.

به گزارش دیجیاتور به نقل از ارتباطات سازمانی نگارخانه هنر هفتم، مستند «نیشدارو» ساخته منوچهر انور در قالب برنامه «شب‌های مستند» نگارخانه هنر هفتم که با همکاری انجمن تهیه کنندگان سینمای مستند برگزار می‌شود، در سالن فردوس این مجموعه فرهنگی تاریخی روی پرده رفت.

پس از نمایش این مستند، محمدرضا اصلانی فیلمساز به واکاوی دقیق این اثر سینمایی مستند پرداخت و در معرفی منوچهر انور گفت: انور در سال ۱۳۳۲ روی متن تئاتر «بلبل سرگشته» نوشته علی نصیریان کار کرد و با بازنویسی مجدد این متن، آن را با نام مستعار شاروند اجرا کرد. این صحنه نمایش نخستین نمایشی است که از ایران مدرن به اروپا می‌رود و تحسین‌های فراوانی برمی‌انگیزد. انور با وسواس شدید خود، مطالعات تاریخی ویل دورانت را ویرایش دوباره کرد. او همچنین بر روی رمان «خشم و هیاهو» ویلیام فاکنر یک سال و نیم کار کرد و اثری فاخر را ارایه داد به گونه‌ای که متن او نشانگر شیوه نوشتار فاکنر است.

منوچهر انور؛ یک انسان چند وجهی

اصلانی ادامه داد: بعدها انور به سازمان برنامه دعوت می‌شود و در بخش فیلمسازی و مستندنگاری، به فعالیت می‌پردازد. در آنجا او یک طرح گسترده درباره برنامه ریزی صنعتی منابع آبی در ایران ارایه می‌دهد. همچنین سفارشی را از سرم سازی رازی دریافت می‌کند و برای آن از ابتدا فیلمنامه ویژه می‌نویسد. انور بعدها به خاطر اختلافات پیش آمده، سازمان برنامه را ترک می‌کند و اثر سینمایی‌های او در این مجموعه، مصادره شده باقی می‌مانند. سرانجام او در دایره المعارف فارسی با مصاحب همکار می‌شود و بخش‌های هنری این دایره المعارف را هدایت می‌کند. مصاحب از ماجرای سازمان برنامه آگاه می‌شود و با پادرمیانی او، راش‌ها در اختیار انور قرار می‌گیرد و او آن‌ها را مونتاژ می‌کند. مهرداد رهسپار که در عنوان اثر سینمایی نامش به عنوان تدوینگر آمده است، اسم مستعار منوچهر انور است. او همچنین در ایران یک شکسپیر شناس است و قطعاتی از شکسپیر را با لهجه آکسفوردی به فصاحت و از حفظ می‌خوانده است.

وی عنوان کرد: انور همچنین مرکزی مربوط به ساخت و ساز عکس و اثر سینمایی‌های صنعتی را راه اندازی کرد. پیش از آن، هنر تصویربرداری صنعتی وجود نداشت و در واقع انور به هنر تصویربرداری صنعتی مفهوم بخشید. در همین زمان آلبرت لاموریس اثر سینمایی «باد صبا» را درباره ایران می‌سازد و انور گفتار اثر سینمایی را بازنویسی می‌کند. گفتار او به یک روایت تصویری و زبانی تبدیل می‌شود و این نکته نشانگر اهمیت کار انور است.

اصلانی با بیان اینکه انور اثر سینمایی «باد صبا» را مانند پوستی می‌دانست که گوشت ندارد، افزود: او بدین وسیله کار لاموریس را مورد انتقاد قرار می‌دهد. لاموریس به او پیشنهاد می‌دهد که همراه یکدیگر سفرهایی به نقاط مختلف ایران داشته باشند؛ اما کشته شدن لاموریس باعث می‌شود این اتفاق سرانجامی نداشته باشد. بعدها نیز او گفتار مستند «جام حسنلو» را انجام داد.

اصلانی با بیان اینکه آشنایی‌اش با انور از دهه ۴۰ است، گفت: در آن زمان من به همراه تعدادی از دوستان همچون بهارلو و شیردل به دفتر نور و صدا می‌رفتم و او با آن صدای جادویی خود سخن می‌گفت و ما به آن گوش می‌دادیم. بازی که او با لحن صدای خود می‌کرد، برای ما جالب‌تر از سخن او بود. آشنایی ما عمق دیگری پیدا کرد و او من را سوار اتومبیل خود می‌کرد و با یکدیگر در آن مسیر طولانی به صحبت می‌پرداختیم. او از فیلمنامه‌های مفصل خود می‌گفت که هر یک اگر ساخته می‌شدند، بسیار درخشان بودند.

انور از شاخصه‌های مهم یک دوران به حساب می‌آید

اصلانی مطرح کرد: یکی از اتفاقات جالب به اثر سینمایی اول سهراب شهید ثالث با عنوان «یک اتفاق ساده» مربوط می‌شود. قرار بود شهید ثالث یک اثر سینمایی کوتاه بسازد. اما او نگاتیوهای بیشتری تحویل می‌گیرد و یک اثر سینمایی سینمایی را کارگردانی می‌کند. این موضوع مورد انتقاد قرار می گیرد زیرا او فقر مردم را مطرح کرده بود. پس از مدتی شهید ثالث، انور را می‌بیند و ماجرا را به او می‌گوید. انور اثر سینمایی را می‌بیند و مشکلات مربوط به آن را رفع می‌ کند. بعد از مدتی انور به اصرار هوشنگ کاوه که مدیر هنر هفتم عصر جدید بود، شروع به گفتن آنونس‌های اثر سینمایی‌هایی خاص کرد. او خود متن آنونس‌ها را می‌نوشت و سبک جدیدی در گفتن آنونس‌های ایجاد کرد که بسیار فراگیر شد.

کارگردان اثر سینمایی «جام حسنلو» ادامه داد: پس از آن انور به ترجمه‌ نیز پرداخت و متن تئاتر «عروسکخانه» نوشته هنریک ایبسن را مجددا ترجمه کرد و پس از آن «اردک وحشی» را ترجمه کرد. او همچنین ملانصرالدین را دوباره نویسی کرد که با تصویرگری زرین کلک منتشر شد. آخرین کتابی که از او می‌شناسم، کتابی تالیفی از نثر دوران تحول ایران است که به «بازگشت ادبی» مشهور است.

«نیشدارو» یک اثر پیشرو و تجربی است

اصلانی با بیان اینکه منوچهر انور یک ادیب، نویسنده، فیلمساز، عکاس و تئاتریسین و مترجم و مولف بود، بیان داشت: انور از شاخصه‌های مهم یک دوران به حساب می‌آید. او اکنون بیش از نود سال دارد اما همچنان خوش حافظه و مرد مطالعات ارزش‌ها است.

در ادامه محمدرضا اصلانی درباره اثر سینمایی «نیشدارو» گفت: این اثر سینمایی در سال ۱۳۳۹ ساخته شد و هم زمان با آن اثر سینمایی «تخت جمیشد» فریدون رهنما نیز ساخته شده است. این اثر سینمایی یک آبستره نگاری و یک کانسپت از یک موضوع است. فیلمی که یک سفارش است، اما تبلیغ یک موضوع نیست. در این اثر سینمایی از مسایلی که مشمئز کننده به نظر می‌آیند، زیبایی کشف می‌شود. «نیشدارو» یک اکسپرسیونیسم آبستره است و این موضوع حتی در اثر سینمایی‌های انگلیسی آن دوره مشاهده نمی‌شود. این اثر سینمایی در زمان خود یک اثر پیشرو و یک مستند تجربی بوده است. گفتار اثر سینمایی توضیحی است اما گفتار، نوعی ریتم ایجاد می‌کند و تنها توضیح نیست. ریتم گفتار، خودش نوعی تدوین دیگر است. تدوین اثر سینمایی پیش از آنکه به ما توضیح بدهد، اجازه فهم صحنه را می‌دهد. این نکات در زمان خود یک پیشرفت درخشان ادبی و نقاشانه از هنر هفتم به شمار می‌رفته است. درواقع «نیشدارو» از اولین اثر سینمایی‌های دراماتیک در جهان است.

اصلانی بیان کرد: سینمای بدنه و تجاری، مطالعات تاریخی هنر هفتم نیست. مطالعات تاریخی سینمای ایتالیا با اثر سینمایی‌های تجاری آغاز نمی‌شود. بلکه با روسیلینی و ویسکونتی و فیلمی همچون «دزد و دوچرخه» آغاز می‌شود. نسل جدید البته در حال تجدید نظر است و این موضوع را رهیابی می‌کند و من امیدوارم به واسطه نسل جدید، نه تنها سینمای ایران گذشته یابی شود، بلکه سینمای ما بتواند خلاقیت جدید را به جهان عرضه کند.

انور جاودانگی از پویش انسانی را مطرح می‌کند
کارگردان مجموعه «سمک عیار» گفت: انور در این اثر سینمایی زیبایی یک پروسه را مطرح کرده و بیننده را به جستجوگری تشویق می‌کند. در اثر سینمایی گفتار، موضوع را برای تماشاگر حل می‌کند و به همین دلیل تصویر وظیفه دیگری را برعهده می‌گیرد. زیبایی نگاری از موضوع، برای اولین بار در ایران با اثر سینمایی «نیشدارو» مطرح می‌شود.

اصلانی یادآور شد: منوچهر انور در این اثر سینمایی یک جاودانگی از پویش انسانی را مطرح می‌کند. این اثر سینمایی فهم ما را از یک پروسه صنعتی و در عین حال جگر خراش گسترش می‌دهد و زیبایی این تلاش و رنج را مطرح می‌کند و این موضوع در آن زمان یک اتفاق مهم بوده است. این مسایل در اثر سینمایی‌های دیگر انور وجود ندارد و دلیلش این است که انور از ساخت «نیشدارو» سرخورده شد.

در ادامه سعید رشتیان کارگردان و تهیه کننده سینمای مستند نیز گفت: من از ارتباط میان آقای اصلانی و انور آگاه نبودم و از صحبت‌های ایشان بسیار استفاده کردم. سال‌ها پیش یک برنامه نمایش در حدود ۲ سال برگزار شد و در اکثر این برنامه‌ها، آقای انوار با علاقه بسیار زیادی شرکت می‌کردند. عمده شرکت کنندگان آن برنامه افرادی جوان بودند، اما آقای انور با فروتنی و شوق زیادی به تماشای اثر سینمایی‌ها می‌نشستند و با افراد حاضر در جمع وارد گفت‌وگو می‌شدند. برای من باعث تاسف است که او را آن طور که شایسته بود، نشناختیم.

هنر هفتم برایند همه هنرها است

علی لقمانی فیلمبردار سینمای ایران نیز گفت: با تماشای این اثر سینمایی دوباره به این فکر افتادم که ما در حال از دست دادن افراد چند وجهی در حوزه میراث هستیم. درباره فdلم «نیشدارو» ۲ نکته وجود دارد. در اثر سینمایی با تصاویری از روند ساخت و ساز دارو رو به رو هستیم که برای تماشاگران عام مفید است و در مونتاژ به گونه‌ای طرح شده که یک آبستره را به وجود آورده است. اینکه در آن زمان بتوانید به سفارش دهنده چنین موضوعی را دیکته کنید، به هیچ عنوان کار ساده‌ای نیست. نکته دیگر این است که فضای صوتی اثر سینمایی بسیار خاص است. انور در این اثر سینمایی، از هنر صوتی پرهیز کرده و افکت‌ها را به صورتی کامل حساب شده و سنجیده به کار گرفته است.

فخرالدین سیدی تهیه کننده مستند نیز گفت: این اثر سینمایی می‌تواند یک الگو و نمونه شاخص برای آموزش به دانشجویان هنر هفتم باشد. نزدیک شصت سال از عمر اثر سینمایی می‌گذرد اما هنوز هم بسیار تازه است. «نیشدارو» دارای یک فیلمنامه دقیق، فیلمبرداری مطابق فیلمنامه و تدوینی بسیار عالی است. همچنین صداگذاری بسیار درخشانی دارد که در آن درد و رنج انسانی در حیوانات مشاهده می‌شود.

ارد عطارپور مستندساز نیز در این نشست بیان کرد: «نیشدارو» از اثر سینمایی‌های مورد علاقه من بوده و فکر می‌کنم دارای بافت فوق‌العاده‌ای است و با توجه به سال ساخت، به کارگیری این نوع نگاه از جانب فیلمساز بسیار عجیب است و حتی در کارهای دیگر انور هم تکرار نشد، اما با این وجود، اثر خود را روی سینمای مستند ایران باقی گذاشت.

اصلانی در ادامه این جلسه گفت: یکی از وجوه مختلف در کارهای انور، نازک دلی او بوده است و تنها اتفاقی که انور تا به آخر به آن ادامه داد، گویندگی بود. عجیب است که او تنها به دلیل صدایش مورد تحسین قرار بگیرد و استعدادهای دیگر او نادیده گرفته شوند.

اصلانی در پایان یادآور شد: در مطالعات تاریخی هنر هفتم و نوشتار خلاقانه ایران انقطاع وجود دارد و به نقاط تحول توجه نمی‌شود. مطالعات تاریخی تنها حوادث نیست بلکه کاراکتر ما است. هنر هفتم برآیند همه تفکرات، صنایع و هنرها است. هیچ فیلسوف قرن بیستمی را پیدا نمی‌کنید که درباره هنر هفتم بحث نکرده باشد.

مستند «نیشدارو» ساخته منوچهر انور به زحمت‌های او اشاره دارد. انور انسانی چند وجهی بود که با مطالعات ارزش‌ها مردم را مطرح می‌کرد. او در اثر خود، پروسه انسانی را به تصویر کشید و زیبایی آن را نمایان کرد. این اثر سینمایی، الگوی بسیاری برای دانشجویان هنر هفتم به‌شمار می‌رود. علاوه بر این، اثر سینمایی «نیشدارو» یک نمونه شاخص از سینمای ایران است که هنوز هم بسیار تازه و جذاب به نظر می‌رسد. انور با درد و رنج انسانی و حیوانی، گواننده است و این نوع نگاه و سبک در اواخر دهه ۴۰، اتفاقی نادر و بی نظیر بوده است. به طور کلی، هنر هفتم به‌عنوان یک آثار خلاقانه بزرگ، همه جوانب میراث و آثار خلاقانه را در خود جای داده و می‌تواند برگرداننده‌ی تمامی افکار و احساسات باشد.