با «مناجات» اشتراک گذاری حلال است: قصه نذر فرهنگی محمد معتمدی

در این متن اشاره شده است که هنرمندان ایرانی در دهه های گذشته با اداء هنر صوتی مناجاتی، توانسته‌اند جایگاه ویژه ای در هنر صوتی کشور پیدا کنند. آثاری که با الهام از مناجات، ادعیه و حتی آیات قرآن مجید خلق شده‌اند، در ایام ماه مبارک رمضان به ویژه جذابیت بیشتری دارند. هنرمندانی همچون محمد معتمدی با ارایه آلبوم‌ها و قطعات مناجاتی، برخورد خوبی از سوی مخاطبان دریافت کرده‌اند. این اثرها، به عنوان یک میراث هنر صوتی ایرانی، نه تنها با خوانندگی بلکه با استفاده از هنرآواز، محبوبیت زیادی پیدا کرده‌اند و برخی از هنرمندان تلاش کرده‌اند تا این آثار را حفظ و بازسازی کنند تا به نفع علاقمندان و پژوهش‌گران هنر صوتی ایرانی، در دسترس قرار گیرد.

دیجیاتور-گروه آثار خلاقانه-علیرضا سعیدی؛ در هم آمیختگی «هنر صوتی» و «مناجات» مسیری ارزشمند و مشخص در ساحت هنر صوتی کشورمان است که طی دهه های گذشته به واسطه حضور هنرمندان و ذاکران اهل بیت (ع) در قالب های مختلفی پیش روی مخاطبان قرار گرفته و توانسته است در گونه های تعریف شده ای جایگاه ویژه ای برای خود کسب کند. فرآیندی به شدت قابل اتکا که از دیرباز محل رفت و آمد هنرمندان ارزنده ای بوده که هرکدام با توسل به داشته های تجربی یا علمی خود از هنر صوتی، ارادت خود را به پیشگاه حضرت پروردگار اعلام کرده اند.

عرض ارادتی موسیقایی که طبیعتا اوج آن را می توان در ایام ماه مبارک رمضان دید و شنید که چگونه هنرمندان پیشگام هنر صوتی ایرانی، توانستند آثاری را خلق کنند که با الهام از نیایش ها، ادعیه و حتی آیات قرآن مجید هرکدام تبدیل به آثاری ماندگار در مطالعات تاریخی هنر صوتی این سرزمین شدند.

آثاری که اگرچه در چهار پنج سال اخیر از ساخت و ساز کیفی و کمی آنها کاسته شده اما همچنان در حوزه توجه و عنایت تعدادی از هنرمندان قرار دارد و می تواند در روزگار دعواها، تلخی ها، ناملایمت ها و گلایه های متعدد انسان امروزی، برای آنهایی که گوشه چشمی به هنر صوتی جدی و هنر صوتی ایرانی دارند، پناهگاهی مستحکم در دریافت آرامش و پرواز به سوی معبود باشند؛ آثاری که شنیدن آنها به ویژه در ایام ماه مبارک رمضان طعم شیرین تر و جذاب تری دارد که ای کاش برای همه ما فرصتی پدید آید تا بتوانیم در چند دقیقه کوتاه، یک تجربه موسیقایی ناب را در ضیافت «مناجات» و الحان هنر صوتی از سر بگذرانیم.

طی سال‌های اخیر هم برخی از هنرمندان، مجموعه‌ها و مراکزی که در حوزه هنر صوتی آیینی فعالیت‌های مستمری دارند، تلاش خود را انجام داده‌اند تا به واسطه بهره مندی از ویژگی‌ها و گنجینه‌های نهفته در هنر صوتی ردیف دستگاهی و هنر صوتی نواحی ایران دست به ساخت و ساز و یا بازسازی آثاری بزنند که طی سال‌های اخیر و حتی دهه‌های گذشته با حضور هنرمندان صاحب نام این عرصه به ویژه آواز پیش روی مخاطبان قرار گرفته‌اند. آثاری که با اتکا به گونه‌های آیینی چون «مناجات خوانی» که از گذشته‌های دور رسمی ارزشمند در ماه مبارک رمضان تلقی می شده و در جغرافیای ایران عزیز از تنوع زیادی هم برخوردار است، توانسته‌اند لحظات نابی را برای روزه داران فراهم کنند.

جمع آوری و تدوین چنین مجموعه‌هایی که دربرگیرنده ابعاد بسیار گوناگونی در حوزه‌های مختلف هنر صوتی بوده، امری دشوار و البته اجتناب ناپذیر است که باید برای حفظ و نگهبانی این میراث گرانبها تلاش‌های مضاعفی به خرج داد، شرایطی که اگرچه طی سال‌های اخیر به واسطه حضور مجموعه‌هایی چون مرکز هنر صوتی حوزه هنری، دفتر هنر صوتی وزارت میراث و ارشاد اسلامی، مرکز هنر صوتی تحول سیاسی (مأوا)، دفتر هنر صوتی و سرود سازمان صدا و سیما، مرکز هنری رسانه ای نهضت و برخی دیگر از نهادها سعی در احیای هنر صوتی آیینی و مذهبی ما داشته، اما به لحظ فنی قطعاً دربرگیرنده مولفه‌های گوناگونی است که از درون آنها می‌توان پی به ارزش‌های والاتر و ارجمند تر هنر صوتی ردیف دستگاهی ایران برد. حتی اگر بدانیم چنین آثاری شاید مشتمل بر تعداد کمتری از مخاطبانی باشند که در این سال‌ها به شدت ذایقه خود را خواسته یا ناخواسته در حال تغییر می‌بینند.

همان گونه که قبلا هم اشاره داشتیم باید پذیرفت که ساخت و ساز، بازسازی و تدوین آثار موسیقایی که ریشه در باورها، آیین‌ها و اعتقاد الهی ما ایرانیان دارد امری لازم و جدی به ویژه در روزگار پربحران فرآیند ساخت و ساز و عرضه موسیقایی است که می‌بایست با اتکا و دانش هنرمندان پیشگام این عرصه هم در قالب به روز و هم قالب تاریخی اش در دسترس مخاطبان و پژوهشگران قرار گیرد. شرایطی که بی تردید لازمه شناخت هویت فرهنگی هریک ما از ایرانی‌هایی است که بدجور خودمان را به شرایط فعلی روزگار بدون توجه به آنچه میراث دار آن هستیم، سپردیم و لازم است با شنیدن آثاری که می‌توانند به سهم خود بخشی از شناسه هویتی و اعتقادی ما ایرانیان باشد، رجعتی موسیقایی به این میراث داشته باشیم؛ رجعتی که می تواند دربرگیرنده انتقال آرامشی باشد که انسان امروزی از پس اتفاقات، مشکلات و بحران های ریز و درشت روزگار خود می تواتند از آن به عنوان پناهگاهی ملهم از آموزه های اعتقادی و الهی بهره گیرد.

آنچه در سلسه گزارش های «مناجات هایی که با هنر صوتی شنیدنی شدند» گروه آثار خلاقانه دیجیاتور پیش روی مخاطبان قرار می گیرد، تلاش برای رجعت دوباره به بخشی از آثار مهم موسیقایی در حوزه مناجات خوانی و موارد مشابهی است که در ایام ماه مبارک رمضان به واسطه آثاری در قالب آلبوم، تک آهنگ و یا یک اثر موسیقایی- مذهبی پیش روی مخاطبان قرار گرفته اند.

یکی از آثار معتبری که در اولین شماره از این گزارش به سراغ آن رفتیم، اثری به نام «مناجات» با خوانندگی محمد معتمدی از هنرمندان شناخته شده هنر صوتی ایرانی است که در سال ۱۳۹۷ همزمان با فرا رسیدن ایام ماه مبارک رمضان پیش روی مخاطبان قرار گرفت و توانست در مدت زمانی کوتاه تبدیل به پروژه ای فراگیر و مخاطب پسند شود.

محمد معتمدی در این پروژه تلاش کرد بدون استفاده از ساز و فقط با استفاده از هنرآواز خوانی در دستگاه های هنر صوتی ایران، مجموعه ای را پیش روی مخاطبان قرار دهد که تا آن روز فقط به واسطه تعداد اندکی از هنرمندان پیشکسوت هنر صوتی ایرانی از جمله محمدرضا شجریان، قاسم رفعتی، احمد مراتب و تعدادی دیگر از خوانندگان تجربه شده بود و نسل جوان دهه نود آنچنان که باید با گونه «مناجات خوانی» تجربه شنیداری چندانی نداشت. اثری که به زعم بسیاری از مخاطبان و کارشناسان حوزه هنر صوتی تبدیل به یکی از آثار ماندگار هنر صوتی ایرانی در حوزه مناجات خوانی به ویژه در ماه مبارک رمضان شد.

این آلبوم شامل ۱۰ قطعه در دستگاه‌های هنر صوتی ایرانی با نام‌های «حمد و ثنا»، «شهد و شهادت»، «دشتی»، «آواز مخالف سه گاه» «گریبان چاک»، «مرهم»، «مقصود عاشقان دو عالم»، «بیات ترک»، «شعله گردان»، «در میکده عشق» با اشعار شاعرانی چون سعدی، هلالی جغتایی، جامی، مولوی، علامه فیض کاشانی، وحشی بافقی و حافظ است که اکثراً حال و هوایی مناجات‌گونه دارند. در این اثر از ساز استفاده نشده و اشعار فقط به صورت آواز اجرا شده‌اند که این امر بر فضای خاص عرفانی و معنوی آن می‌افزاید.

این خواننده هنر صوتی ایرانی که طی سال‌های اخیر فعالیت‌های متعددی را در گونه‌های مختلف موسیقایی انجام داده است سال ۱۴۰۰ بود که در یک اقدام جالب توجه استفاده و اشتراک گذاری این قطعه‌های موسیقایی را حلال اعلام کرد و نوشت: «به مناسبت حلول ماه مبارک رمضان به مدت ۱۰ روز هر روز یکی از مناجات‌های آلبوم «مناجات» را برای شما عزیزان به اشتراک خواهم گذاشت. ضمناً به اشتراک گذاری و استفاده از این مناجات‌ها برای همه عزیزان آزاد، حلال و بلامانع است.»

محمد معتمدی چندی پیش بود که درباره این آلبوم توضیح داد: یک هنر صوتی اصیل ایرانی داریم که میراث معنوی گذشتگان است، فرم‌های مختلفی در آن داریم و یکی از آن‌ها مناجات خوانی است. مثنوی خوانی هم مانند مناجات خوانی بسیار رواج داشته و در ردیف ما حفظ شده و بهترین مثنوی‌ها برای ادیب خوانساری است. حدود ۵، ۶ دهه است که مناجات خوانی کمرنگ شده است اما من به دلیل علاقه‌ای که خودم داشتم چند سال پیش قطعه‌ای را ضبط کردم، اما فکر کردم که شاید از لحاظ عرفانی به درجه‌ای نرسیده باشد که بتوان آن ارایه داد. بعد از چند سال تصمیم گرفتم که این قطعات را به آلبوم تبدیل کنم و در شبکه جهانی برای علاقه‌مندان ارایه دهم.

وی درباره ارایه رایگان قطعات آلبوم مناجاتش بیان کرد: هنر صوتی یک تولیدی است و در حوزه دانش مالی و بازرگانی بیان می‌شود، اما مضمون و شان این قطعات به دلیل حال معنوی آن‌ها به گونه‌ای نبود که فقط به فکر بحث مالی آن باشم به همین دلیل رایگان ارایه شدند.

برای شنیدن قطعه «حمد و ثنا» اینجا، برای شنیدن قطعه «شهد و شهادت» اینجا، برای شنیدن قطعه «دشتی» اینجا، برای شنیدن قطعه «آواز مخالف سه گاه» اینجا ، برای شنیدن قطعه «گریبان چاک» اینجا، برای شنیدن قطعه «مرهم» اینجا ، برای شنیدن قطعه «مقصود عاشقان دو عالم» اینجا، برای شنیدن قطعه «بیات ترک» اینجا، برای شنیدن قطعه «شعله گردان» اینجا و برای شنیدن قطعه «در میکده عشق» اینجا را کلیک کنید.

در حوزه هنر صوتی آیینی و مذهبی ایران، آثار متنوع و ارزشمندی ساخت و ساز شده است که به واسطه ارتباط بین “هنر صوتی” و “مناجات”، در ایام ماه مبارک رمضان، اهمیت و جایگاه خاصی پیدا کرده‌اند. هنرمندانی از اهل‌بیت (ع) با توجه به دانش و تجربیات خود، به ایجاد آثاری ماندگار و فراموش‌نشدنی پرداخته‌اند. این آثار، به عنوان پناهگاهی برای پرواز و آرامش در دنیای امروزی برای علاقمندان به هنر صوتی ایرانی و مناجات، ارزشمند هستند. مؤسسات و هنرمندان فعال در این زمینه، تلاش‌های زیادی برای حفظ و ارتقاء این میراث انجام داده‌اند و ادامه دادن این تلاش‌ها برای حفظ شناسه فرهنگی و اعتقادی ایرانیان ضروری است. از جمله آثار مهم هنر صوتی مناجاتی، آلبوم “مناجات” با صدای محمد معتمدی است که همچنان مورد توجه و تقدیر مخاطبان قرار دارد.