چه چیزهایی از «بیجه» می‌دانید؟/ چالش‌های ساخت و ساز یک مستند انتقادی

متن معرفی مستند “بیجه” توسط کارگردان مستند، میکاییل دیانی، به خواننده‌ها ارائه شد. این مستند پس از ساخت مستندهای دیگر و تحقیقات مربوط به کودکان حاشیه‌نشین، به موضوع بیجه متمرکز شده است که مشکلات اجتماعی در حاشیه شهر را بررسی می‌کند. روایت دقیق و دستاورد های این مستند در تامین منابع و اطلاعات تصویری محدودیت داشته و پیش ساخت و ساز و پس ساخت و ساز این اثر مدت زمان زیادی را اشغال کرده است. این مستند با هدف توجه به مسائل حاشیه‌نشینی و ارئه پیشنهادات اصلاحی، به نگاه انتقادی در جامعه توجه دارد و بازآفرینی معضلات اجتماعی را هدف قرار داده است.

به گزارش خبرنگار دیجیاتور، تقارن ایام نوروز با ماه مبارک رمضان فرصت مناسبی برای حضور بیشتر در کنار خانواده و سپری کردن ایام رخصتی تا قبل از زمان افطار در منزل است. در کنار اثر سینمایی های سینمایی که امسال در قالب اکران نوروزی روی پرده سینماها آمده اند و یا آثاری که در گروه سینمایی «هنروتجربه» اکران شده اند، اثر سینمایی هایی هم هستند که به صورت آنلاین اکران می‌شوند و علاقه مندان به هنر هفتم می توانند با بارگیری قانونی این آثار در ایام نوروز اوقات فراغت خود را به بهترین نحو سپری کنند.

به همین بهانه تصمیم گرفتیم پنجشنبه‌های مستند در مهر این هفته را به یکی از این آثار و معرفی آن اختصاص دهیم تا علاقه‌مندان بتوانند برای انتخاب اثر سینمایی مورد علاقه خود راحت‌تر تصمیم‌گیری کنند؛ در همین راستا با میکاییل دیانی کارگردان مستند «بیجه» که مستند وی هم اکنون در بستر نرم‌افزاری هاشور اکران آنلاین است گفت‌وگوی کوتاهی داشتیم.

میکاییل دیانی کارگردان مستند «بیجه» در گفت‌وگو با خبرنگار دیجیاتور درباره روند شکل گیری و ایده ساخت و ساز این اثر عنوان کرد: پس از ساخت مستندهای «فراموش شده‌ها» و «اعتراض خاموش» به فکر ساخت و ساز مستند مرتبط با کودکان حاشیه‌نشین بودم از همین رو راجع به آن‌ها پژوهش کردیم که به سوژه بیجه رسیدیم که خود حاصل حاشیه نشینی بوده و بزهکاری اجتماعی را در حاشیه رقم زده است. بیجه به تعبیری ساخت و ساز حاشیه و مولد آسیب های اجتماعی حاشیه بوده است. همچنین موضوع بیجه مواردی نظیر پایین بودن سطح آموزش، پایین بودن سطح امنیت، چند فرهنگی و تعارض خرده میراث‌ها در حاشیه را در بر می‌گرفت.

وی با اشاره به اینکه این سوژه می‌توانست روایت مناسبی برای مستند فراهم کند، افزود: یک نسخه اثر سینمایی مستند از «بیجه» ساخت و ساز شد که به بازخوانی پرونده او به عنوان یک قاتل سریالی کودکان پاکدشت پس از ۱۵ سال می پرداخت و به دلایل شکل گیری این گونه آسیب های اجتماعی در حاشیه های شهر اشاره داشت و در کنار آن یک مجموعه شش قسمتی نیز با عنوان «حاشیه صدا ندارد» با محوریت کودکان حاشیه و مسایل آن‌ها ساخت و ساز شد.

این کارگردان با اشاره به محدودیت های جدی در حوزه تامین منابع و مصادیق تصویری برای این مستند، مطرح کرد: برای دریافت تصاویر تلویزیونی محدودیت های جدی وجود داشت و در اختیار ما قرار نمی‌گرفت، همچنین پرونده بیجه نیز از طرف مقام قضایی در اختیار ما قرار داده نشد و آن چه از پرونده در مستند آمده به‌واسطه دسترسی خانواده یکی از مقتولان به پرونده بوده است یا به عنوان مثال آرشیوهای صوتی مرتبط را از روانشناسان دریافت کردیم و در نهایت تصاویر دادگاه را نیز با فرایندی خلاف روال طبیعی از تلویزیون گرفتیم.

وی با تاکید بر تلاش جدی خود برای پایبندی کامل به واقعیت، ادامه داد: تلاش کردیم بازسازی ها را تماما مطابق با پرونده انجام دهیم و در روایت حادثه و موقعیت مکانی و جغرافیایی نیز عینا مطابق روایتی که خود بیجه داشت، بازسازی کردیم و در همین راستا مطابق روایت‌ها در باغ اناری، کوره آجر پزی متروکه، مسیر کوره به خانه ها، امامزاده حمزه رضا تصویربرداری را انجام دادیم؛ البته این بازسازی ها به‌واسطه تعدد لوکیشن ها زمان زیادی از ما گرفت اما خروجی قابل قبولی داشتیم.

این مستند ساز با اشاره به توجه جدی در تنظیم گفتار متن، بیان کرد: توجه خیلی جدی به گفتار متن داشتیم و برای رعایت کردن ظرایف، انصاف و عدالت شاید گفتار متن را ۱۰ بار بازنویسی کردیم تا حد امکان در حق مسؤولان و خانواده مقتولان کوتاهی نشود و در عین حال روایتی صحیح داشته باشیم. از این رو فکر می‌کنم روایت دقیق و مستندی را در این مستند شاهد هستیم.

دیانی با اشاره به چالش‌های ساخت و ساز مستندهایی نظیر «بیجه» عنوان کرد: آگاه کردن سیستم حکمرانی به اهمیت نگاه منتقدانه و تحلیلی نسبت به آسیب های اجتماعی مهمترین چالش این مستندها است. ما مستندسازان نیز در تلاش هستیم تا با بازنمایی این معضلات و بازتولید آن‌ها منجر به اصلاح آن و اهمیت این موضوعات و پیشرفت جامعه شویم لذا توجیه کردن دستگاه حکمرانی شامل قوه قضاییه، نیروی انتظامی و سایر بخش های مرتبط در رابطه با ساخت و ساز مستند با این موضوع جهت پیشگیری از اتفاقات بعدی و حرکت به سمت پذیرش نگاه منتقدانه و اصلاح گرایانه مهم است و مهمترین چالش ما نیز در ساخت و ساز این مستند بوده است.

این کارگردان با اشاره به اینکه پیش ساخت و ساز این مستند شامل پژوهش و گردآوری مطالب و مستندات حدود یک سال، فرآیند ضبط سه ماه و پس ساخت و ساز سه ماه زمان برده است، گفت: تمام تلاش ما در این مستند بر این بود که به مساله حاشیه‌نشینی، خانواده ها و اجتماعی که در آن جا زندگی می‌کنند توجه شود. معتقدم همچنان ساخت و ساز این جنس آثار به این هدف کمک می‌کند و نیاز است مستندها تنها انتقاد نکنند بلکه در کنار آن پیشنهاد هم بدهند تا روایت مستند منجر به ناامیدی نشود. بهتر است مستندها ضمن روایت واقعیت و نقد دلسوزانه پیشنهاد دهنده باشند و با روایتی صادقانه به حل یک مساله کمک کنند به شیوه ای که اصلاح گرایانه با سوژه های اجتماعی مواجه شوند.

در خلاصه روایت خیالی مستند «بیجه» آمده است: «پرونده «بیجه» قاتل سریالی کودکان پاکدشت پس از ۱۵ سال بازخوانی می شود …»

سایر عوامل این مستند سینمایی عبارتند از تهیه کننده: مصطفی خیرپور، نویسنده: رضا مشتاقی، گفتار متن: محی الدین تقی پور، مدیر ساخت و ساز: علی احتشامی، تصویربردار: عارف رنجبر، تدوینگر: حمید ابراهیمی، گرافیک: علی پورعبادی.

تقارن ایام نوروز با ماه مبارک رمضان فرصت مناسبی برای حضور بیشتر در کنار خانواده و سپری کردن ایام رخصتی است. اثر سینمایی های سینمایی امسال اکران نوروزی روی پرده سینماها آمده اند و یا آثاری که در گروه سینمایی «هنروتجربه» اکران شده اند، اثر سینمایی هایی هم هستند که به صورت آنلاین اکران می‌شوند و علاقه مندان به هنر هفتم می توانند با بارگیری قانونی این آثار در ایام نوروز اوقات فراغت خود را به بهترین نحو سپری کنند. به همین بهانه تصمیم گرفتیم پنجشنبه‌های مستند در مهر این هفته را به یکی از این آثار و معرفی آن اختصاص دهیم. میکاییل دیانی کارگردان مستند «بیجه» در گفت‌وگو با خبرنگار دیجیاتور درباره روند شکل گیری و ایده ساخت و ساز این اثر عنوان کرد. وی توضیح داد که مستند بیجه به تعبیری ساخت و ساز حاشیه و مولد آسیب های اجتماعی حاشیه بوده است. وی با تاکید بر تلاش جدی خود برای پایبندی کامل به واقعیت، افزود که تلاش کردند بازسازی ها را تماما مطابق با پرونده انجام دهند و در روایت حادثه و موقعیت مکانی و جغرافیایی نیز عینا مطابق روایتی که خود بیجه داشت، بازسازی کردند. منتهی او همچنان معتقد است ساخت و ساز مستندها به تنهایی انتقادی نبوده بلکه باید پیشنهاد هم داده شوند.در خلاصه روایت خیالی مستند «بیجه» آمده است: «پرونده «بیجه» قاتل سریالی کودکان پاکدشت پس از ۱۵ سال بازخوانی می شود …»ادامه دارد…