تأثیر تغییرات اقلیم بر پشتیبانی از حق اختراع در تولیدی منابع آبی

مطالعه‌ای اخیر توسط دکتر زهرا شاکری دانشیار دانشکده حقوق و علوم سیاسی موسسه آموزش عالی تهران، به تحلیل توصیفی اثر تغییرات منابع آبی در تولیدی منابع آبی پرداخته است. او بیان کرده که این پژوهش به اهمیت اختراعات در تولیدی منابع آبی و اثرات گرمایش جهانی بر آنها پرداخته و نیازمندی اصلاح قوانین ثبت اختراعات در شرایط گرمایش جهانی را مطرح کرده است. همچنین، نتایج این مطالعه تازه‌اش در یک نشریه انگلیسی‌زبان منتشر شده است.

به گزارش دیجیاتور به نقل از موسسه آموزش عالی تهران، دکتر زهرا شاکری دانشیار دانشکده حقوق و علوم سیاسی موسسه آموزش عالی تهران، در پژوهش اخیر خود به مطالعه تحلیلی-توصیفی اثر تغییر اقلیم بر اعطا و حمایت از حق اختراع در حوزه تولیدی منابع آبی پرداخته است.

دکتر شاکری درباره اهمیت اختراعات در حوزه تولیدی منابع آبی گفت: یکی از مهم‌ترین گام‌ها برای مقابله با بحران منابع آبی ناشی از تغییر اقلیم، پیشرفت در ساخت ابزارهایی با هدف افزایش بهره‌وری، کاهش اتلاف و بهبود ذخیره‌سازی منابع آبی است. پمپ‌ها و شیرهای هوشمندی برای بهینه‌سازی مصرف و کمک به سازگاری با محدودیت‌های منابع آبی، انواع خاصی از مواد شیمیایی برای کاهش تبخیر منابع آبی سدها زیر تابش شدید آفتاب، محصولات مبتنی بر فناوری نانو برای بهبود کارایی تصفیه و استفاده مجدد از منابع آبی، و لوله‌هایی با مقاومت بالا برای کاستن احتمال نشتی از شبکه‌های منابع آبی، نمونه‌هایی از این اختراعات هستند.

عضو گروه حقوق خصوصی دانشکده حقوق و علوم سیاسی موسسه آموزش عالی تهران درباره ضرورت لحاظ کردن مسأله تغییر اقلیم در مقررات ثبت اختراع، گفت: با توجه به اهمیت بحران منابع آبی، حمایت از اختراع و ساخت و ساز چنین ابزارهایی از اولویت‌های سیاستگذاران اجتماعی و مالی است. اما این حمایت مستلزم برنامه‌ریزی کلان و تدوین راهبردهای ملی و حتی بین‌المللی، همچون پی‌ریزی نظام حقوقی حمایت از اختراعات با لحاظ اقتضائات ناشی از تغییر اقلیم خواهد بود. اما تاکنون اثرات تغییر اقلیم در اعطای حق اختراع به اظهارنامه‌های مطرح در تولیدی منابع آبی لحاظ نشده است. برای نمونه، اختراعی که موجب ساخت و ساز و انتشار گازهای گلخانه‌ای و تشدید اثرات زیان‌بار گرمایش جهانی در جهان می‌شود، ممکن است صرفاً به دلیل جدید بودن، پذیرفته و ثبت شود.

معاون پژوهش و فناوری دانشکده حقوق و علوم سیاسی موسسه آموزش عالی تهران درباره پژوهش تازه‌اش توضیح داد: «این مطالعه، به ابعادی از حکمرانی آینده در برابر گرمایش جهانی مؤثر بر تولیدی منابع آبی می‌پردازد. ابتدا بر مبنای روش میدانی-کتابخانه‌ای، اثرات تغییر اقلیم بر اعطا و حمایت از حق اختراعات مربوط به تولیدی منابع آبی تحلیل شده و سپس به عنوان مطالعه موردی، وضعیت ثبت ۲۰۷۱ اختراع مرتبط با تولیدی منابع آبی در ایران از سال ۲۰۰۱ تا ۲۰۲۳ میلادی مورد بررسی قرار گرفته است.

وی درباره نتایج این بررسی توضیح داد: بر اساس یافته‌ها، لازم است در مورد اختراعاتی که گرمایش جهانی را تشدید می‌کنند (۲۹ درصد از اختراعات مورد بررسی) سختگیری قانونی اعمال شود و از اختراعاتی که با اثرات تغییر اقلیم بر تولیدی منابع آبی سازگار هستند (۷۱ درصد از اختراعات مورد بررسی)، حمایت لازم انجام گیرد. به عبارت دیگر، می‌بایست اختراعاتی که به سازگاری تأمین، توزیع، تصفیه، ذخیره و مصرف منابع آبی با اثرات تغییر اقلیم کمک می‌کنند و فزاینده گاز گلخانه‌ای نیستند، مورد حمایت حقوقی قرار گیرند و در مقابل، اختراعاتی که اثرات منفی تغییر اقلیم را تشدید می‌کنند مشمول سختگیری و حداقل حمایت شوند.

عضو هیأت علمی موسسه آموزش عالی تهران افزود: صدور مجوزهای اجباری استفاده از اختراعات و توسل به استثنائات وارد بر حق اختراع، به جوامع کمک می‌کند تا از اختراعاتی که بر کاهش اثرات ناشی از گرمایش جهانی مؤثر هستند، بهره‌مند شوند. علاوه بر این، لازم است اداره‌های ثبت اختراع، ارزیابی اثرات تغییر اقلیم را همراه با مرحله بررسی پیشرفت و کاربرد صنعتی انجام دهند. در این زمینه، معیار آزمون سه گام مطابق با ماده ۳۱ موافقت‌نامه جنبه‌های تجاری حقوق مالکیت فکری (تریپس) می‌تواند برای تفسیر حکومت‌ها نسبت به تغییر اقلیم به عنوان یک موضوع منافع عمومی به کار رود.

مدیر مجله مطالعات حقوق تطبیقی موسسه آموزش عالی تهران در پایان گفت: براساس یافته‌های این پژوهش، پیشنهاد می‌شود قانونگذاران ملی، گرمایش جهانی را در تدوین قوانین حق اختراع در نظر بگیرند. همچنین، دفاتر ثبت اختراع با آموزش ارزیابان خود، توجه آنها را به ابعاد گرمایش جهانی هر اختراع جلب کنند و راه را برای اخذ حق اختراعی که نتایج منفی گرمایش جهانی را کاهش می‌دهد هموار کنند.

نتایج این پژوهش که با همکاری عضو هیأت علمی دانشکده حقوق و علوم سیاسی موسسه آموزش عالی تهران و دکتر حسین شاکری از موسسه آموزش عالی شهیدبهشتی تهران انجام شده است، به تازگی از سوی انجمن بین‌المللی منابع آبی در نشریه انگلیسی‌زبان «منابع آبی و تغییر اقلیم» منتشر شده و از طریق پیوند زیر دست‌یافتنی است:
Analysis of impacts of climate change on the grant and protection of patents related to the water industry

مطالعه تحلیلی-توصیفی اثر تغییر اقلیم بر اعطا و حمایت از حق اختراع در حوزه تولیدی منابع آبی.