نمی‌توان هنر صوتی دستگاهی را هنر صوتی سنتی نامید: یک نکته مهم

در دومین نشست پژوهشی جشنواره سی و نهم هنر صوتی فجر، موضوع “آسیب‌شناسی آموزش ردیف هنر صوتی دستگاهی ایران” مورد بحث قرار گرفت. شهاب منا به این موضوع پرداخت و توضیحاتی در مورد اصالت و انحطاط هنر صوتی در دوره‌های مختلف تاریخی ایران ارایه کرد. او همچنین به ارائه نمونه‌های صوتی از هنر صوتی پرداخت و بحث‌هایی در این زمینه انجام شد. این نشست در ادامه بخش‌های رقابتی و غیررقابتی جشنواره برگزار شده و از ۲۳ تا ۲۸ بهمن در تهران و ۱۴ استان دیگر برگزار می‌شود.

به گزارش دیجیاتور به نقل از ارتباطات سازمانی جشنواره هنر صوتی فجر، دومین نشست پژوهشی جشنواره سی و نهم در برنامه زنده گفتگوی ویژه فرهنگی «رادیو گفتگو» شامگاه ۲۴ بهمن‌ از ساعت ۲۰ با اجرای مهدی امین‌فروغی به عنوان مجری کارشناس برگزار شد.

شهاب منا که مهمان شب گذشته بخش پژوهش بود، سخنان خود را با موضوع «آسیب‌شناسی آموزش ردیف هنر صوتی دستگاهی ایران» ارایه داد و در سخنانی گفت: ابتدا بهتر است، تعریفی از واژه ردیف داشته باشیم. این واژه از نظر لغوی به معنای قطار کردن اما از نظر هنر صوتی به معنای تسلسل نغمات با سیر منطقی است. ردیف در واقع جان‌مایه و قلب هنر صوتی دستگاهی است. این هنر صوتی دستگاهی ما با عناوینی مثل هنر صوتی کلاسیک خوانده می‌شود و کاربرد هنر صوتی ردیف نسبت به دستگاه موخر است.

وی ادامه داد: وقتی واژه سنت را به هنر صوتی نسبت می‌دهیم، این بیشتر هنر صوتی آیینی را برای ما تداعی می‌کند؛ در حالی که هنر صوتی دستگاهی ما با این روش اجرا نمی‌شود. هنر صوتی دستگاهی را نمی‌توان هنر صوتی سنتی نامید. از اواخر دهه ۴۰ با برآمدن مرکز حفظ و اشاعه هنر صوتی ایران، واژه هنر صوتی اصیل مطرح شد. این هنر صوتی اصیل که در واقع به هنر صوتی دستگاهی قاجار اطلاق می‌شود، به روایتی دستخوش تحریف هم شده است.

منا همچنین توضیح داد: مبحث اصالت درباره هنر صوتی قاجار نیز خودش موضوعی قابل بحث است که نسبت به سلسله‌های تاریخی قبل مثل هنر صوتی تیموری‌ چندان هم متعالی نیست.

وی سپس به موضوع انحطاط هنر صوتی در دوره صفویه پرداخت و در بخش دیگری از سخنانش گفت: نقش موسی معروفی در هنر صوتی ایران مثل نقش فردوسی بزرگ در شاهنامه است. همان‌طور که فردوسی قصه‌های قبل از دین محمدی را به نظم کشید، استاد موسی معروفی هم چنین کاری با ردیف هنر صوتی کرد. او ردیف شخصی خود را نوشت؛ بدون اینکه از کسی اقتباس کرده باشد.

این نویسنده و پژوهشگر هنر صوتی همچنین اظهار کرد: هنر صوتی ایران پیش از هنر صوتی دستگاهی به صورت مقامی بوده است و این موضوع تا صفویه ادامه داشته است. درست است که هنر صوتی دستگاهی در زمان قاجار به طور رسمی مطرح شده است اما پیشینه آن به صفویه برمی‌گردد.

شهاب منا در تعریف هنر صوتی شهری گفت: هنر صوتی شهری، هنر صوتی است که مثلا در پایتخت و شهرهای مهم ارایه می‌شود و از نظر فواصل و ریتم تفاوت‌هایی بین هنر صوتی دستگاهی و هنر صوتی شهری وجود دارد. آنچه به عنوان هنر صوتی قاجار می‌شناسیم، نمی‌توانیم به هنر صوتی اصیل نسبت بدهیم و هنر صوتی قاجار در امتداد هنر صوتی قبل از خودش نیست.

بخش دیگری از این نشست نیز به ارائه نمونه‌های صوتی و توضیحاتی از سوی شهاب منا همراه بود.

سی‌ و نهمین جشنواره بین‌المللی هنر صوتی فجر به همت دفتر هنر صوتی معاونت امور هنری وزارت میراث و ارشاد اسلامی، توسط انجمن هنر صوتی ایران با همکاری بنیاد رودکی به دبیری رضا مهدوی از ۲۳ تا ۲۸ بهمن، امسال در بخش‌های رقابتی (جایزه باربد) و غیررقابتی همزمان در تهران و ۱۴ استان دیگر در حال برگزاری است و جایزه ترانه، ‌جایزه هنر صوتی و رسانه، بخش سرود و نشست‌های پژوهشی برنامه‌های دیگر این دوره از است.

موضوع نشست پژوهشی جشنواره بیان شد و سخنرانی شهاب منا درباره آسیب‌شناسی آموزش ردیف هنر صوتی دستگاهی ایران و هنر صوتی شهری مطرح شد. توضیح داد که هنر صوتی دستگاهی مرتبط با هنر صوتی قاجار است و هنر صوتی شهری فواصل و ریتم‌های مختلفی دارد. همچنین اظهار کرد که اصالت هنر صوتی قاجار قابل بحث بوده و مسأله نسبت به سلسله‌های تاریخی مختلف است. این نشست جزئیات این موضوعات را به تفصیل شرح داد و نمونه‌های صوتی ارائه شد.