حکمرانی آینده: هوشمند و داده محور

در گزارشی از مرکز پژوهش های مجلس بررسی شده است که رویکردهای جدیدی برای حکمرانی آینده ارائه شده است که شامل “حکمرانی هوشمند”، “حکمرانی شبکه‌ای”، “حکمرانی الکترونیکی” و “حکمرانی مشارکتی” هستند. نیز نتیجه بررسی پیشران‌های آینده حکمرانی نشان می‌دهد که حکمرانی آینده باید “فناورمحور”، “زنانه تر”، “مشارکتی”، “تاب‌آور”، “هوشمند” و “داده محور” باشد. ابزارهایی مانند “آزمایشگاه حکمرانی” و “مراکز پیشرفت حکمرانی” در حکمرانی آینده معرفی شده اند. پیشران‌های مؤثر بر آینده حکمرانی شامل توسعه نقش زنان، بیماری کووید ۱۹، برابری و شمول، پیری جمعیت، شفافیت، و دیجیتالی شدن اشاره شده‌اند. همچنین پیشران‌های فناورانه شامل فناوری‌های حکمرانی و شهروندی، مراکز پیشرفت حکمرانی، گسترش رسانه‌های مجازی، دیجیتالی شدن، و AI نیز بحث شده است. نهایتاً، رهنمودهای برای جهت‌گیری‌های کلان حکمرانی ایران با توجه به رویکردهای نوین حکمرانی و پیشران‌های آینده شامل مواردی مانند توسعه مطالعات بنیادین و نظری در حوزه حکمرانی، راه‌اندازی آزمایشگاه آینده برای شناسایی مسائل نوظهور، و توجه به ملاحظات شناختی و رفتاری در تدوین قوانین و آیین‌نامه‌های عملیاتی پارلمان می‌باشد.

به گزارش خبرنگار دیجیاتور، مرکز پژوهش های مجلس در گزارشی رویکردها و پیشران های اثرگذار بر آینده حکمرانی را بررسی کرده است. رویکردهای جدیدی در حکمرانی مانند «حکمرانی هوشمند»، «حکمرانی شبکه ای»، «حکمرانی الکترونیکی» و «حکمرانی مشارکتی» از جمله این رویکردها هستند.

نتیجه بررسی پیشران ها یا نیروهای شکل دهنده آینده حکمرانی نشان می دهد حکمرانی آینده «فناورمحور»، «زنانه تر»، «مشارکتی»، «تاب آور»، «هوشمند»، «داده محور»، «چابک تر»، «مبتنی بر ابزارهای رفتاری»، «توانمندساز»، «شخصی سازی شده» و «بازتر» است.

بر این اساس ابزارهایی مانند «آزمایشگاه حکمرانی»، «آزمایشگاه خط‌مشی گذاری»، «محیط آزمون تنظیمگری»، «بازی وارسازی» و «برنامه‌ریزی مالی بندی شهروندی» در حکمرانی مطرح می شود. با توجه به پیشران های شناسایی شده پیشنهاد می شود پژوهشگران در آینده به تصویر و سناریوهای آینده حکمرانی ایران در نسبت با حکمرانی نوین جهانی بپردازند.

مهمترین رویکردهای معطوف به آینده حکمرانی شامل «شبکه ای شدن حکمرانی»، «مشارکتی شدن حکمرانی»، «ظهور رویکردهایرفتاری در حکمرانی»، «توسعه رویکردد یجیتالدر حکمرانی»، «رویکردهای داده محور در حکمرانی»، «رویکردهایباز و بستر نرم‌افزاری به حکمرانی»، «پیشرفت های عمومی در حکمرانی»، «هوشمندسازی حکمرانی»، «چند سطحی شدن حکمرانی»، «ظهور مفهوم فراحکمرانی» و «جهانی شدن حکمرانی» است.

همچنین مهمترین پیشران های آینده حکمرانی شامل«توسعه نقش و جایگاه زنان»، «بیماریکووید ۱۹»، «برابری و شمول»، «پیری جمعیت»، «شفافیت»، «ظهور شهروند جهانی»، «تغییر مرجعیت از نخبگان سیاسی به کنشگران اجتماعی»، «فناوری های حکمرانی و شهروندی»، «مراکز پیشرفت حکمرانی»، «گسترش شبکه های اجتماعی»، «دیجیتالی شدن»، «هوشمصنوعی»، «توسعه رویکردهای مبتنی بر دانش مالی پیشرفت»، «جابجایی در قدرت هایاقتصادی جهانی»، «گرمایش جهانی»، «کاهش قدرت و کوچکشدن دولتها»، «کاهش اعتماد به نهادهای سیاسی»، «رشد بازیگران سیاسی» و «تمرکززدایی در ساختارهای اداری سیاسی» است.

پیشرانهای فناورانه مؤثر بر آینده حکمرانی

از جمله مهمترین مصادیق شناسایی شده در پیشران های فناورانه مؤثر بر آینده حکمرانی به موارد زیر می توان اشاره کرد:

– فناوری های حکمرانی و شهروندی

فناوری های حکمرانی در سال های آتی به عنوان محور اثرگذار در نظام حکمرانی به شمار می آید. فناوری های حکمرانی یک رویکرد کلی حکومت برای نوسازی بخش عمومی است که بر سه جنبه مدرنسازی بخش عمومی شامل شهروندمحور، خدمات عمومی قابل دسترسی جهانی و رویکرد کل حکومت به تحول حکومت دیجیتال تأکید می کند.

همچنین فناوری های تنظیمگری نقش مهمی در آینده در زمینه قاعده گذاری و ریلگذاری سازمانها و نهادهای بازیگر در حوزه اجرای خط‌مشی ها خواهند داشت.

– مراکز پیشرفت حکمرانی

مراکز پیشرفت حکمرانی به عنوان زیرساخت هایی در اداره امور عمومی می توان در نظر گرفت که بر بستر فناوری های نوین حکمرانی نقش آفرینی می کند. برای مثال آزمایشگاه های خط‌مشی، ساختارهای نوظهوری هستند که خط‌مشی های عمومی را به شیوه ای نوآورانه و مبتنی بر طراحی، به ویژه با درگیر کردن شهروندان و شرکت هایی که در بخش دولتی کار می کنند، ایجاد می کنند.

در حال حاضر، تعدادی آزمایشگاه خط‌مشی گذاری در تعداد محدودی از کشورها وجود دارد. آزمایشگاه خط‌مشی گذاری اتحادیه اروپا در مرکز تحقیقات مشترک کمیسیون اروپا، مایل است چنین همکاری هایی را امکانپذیر کند و دستور ایجاد نقشه ای از آزمایشگاه های خط‌مشی در اتحادیه اروپا را صادر کرد.

این نقشه و گزارش با شناسایی «چه کسی روی چه چیزی کار می کند؟» اولین مرحله از آن فرایند را فعال می کند. در سطوح محلی، منطقه ای و ملی در نظر گرفته شده است تا الگویی باشد که می تواند تکامل و با زمان گسترش یابد تا پیشرفت، تنوع و تکامل آزمایشگاه های خط‌مشی در اروپا را منعکس کند.

– گسترش شبکه های اجتماعی

شبکه های اجتماعی اشکال جدیدی از اطلاعات و مخابرات گسترده را موجب خواهد شد و درنتیجه پایگاه های اطلاعاتی گسترده تری در مورد خط‌مشی گذاری و همچنین روابط جدید و راه های جدید برای تأثیرگذاری بر قدرت ایجاد می کنند.

با گسترش مخابرات بیش از حد، ارزش ها و هویت افراد و درنتیجه نقش آنها در جامعه تغییر می کند و حتی می توانند تأثیرات جدی بر جنبش های اجتماعی داشته باشند.

– دیجیتالی شدن

تکنولوژی مخابرات و دیجیتالی شدن یکی از پیشران های آینده حکمرانی است. حکمرانی الکترونیک یکی از مدلهای حکمرانی برآمده از این پیشران است. حکمرانی الکترونیکی به استفاده از تکنولوژی مخابرات و مخابرات برای بهبود کارایی، اثربخشی، شفافیت و پاسخگویی حکومت اشاره دارد.

جهان در حال ورود به دنیای جدیدی با نام «اتصال دائم» است. AI، کلان داده، شبکه جهانی اشیا، نسل پنجم شبکه موبایل، VR، AR، وب سه از فناوری های تقویت کننده این پیشران هستند.

– AI

AI که گاهی هوش ماشینی نیز نامیده شده است، به هوشمندی نمایشی ماشینها در شرایط گوناگون اطلاق می شود که در مقابل هوش طبیعی در انسانها قرار دارد. به عبارت دیگر، AI به سامانه هایی گفته می شود که واکنش هایی مشابه رفتارهای هوشمند انسانی، ازجمله درک شرایط پیچیده، شبیه سازی فرایندهای تفکری و شیوه های استدلالی انسانی و پاسخ موفق به آنها، یادگیری و توانایی کسب دانش و استدلال برای حل مسائل دارند.

بیشتر پژوهشها در حوزه AI، آن را به عنوان دانش شناخت و طراحی عامل های هوشمند تعریف کرده اند. AI را باید گستره پهناور تلاقی و ملاقات بسیاری از دانشها، علوم و فنون قدیم و جدید دانست و ریشه ها و ایده های اصلی آن را در اندیشه و تفکر، زبانشناسی، ریاضیات، علم ذهن، عصب شناسی، فیزیولوژی، نظریه کنترل، احتمالات و بهینه سازی جستجو کرد و کاربردهای گوناگون و فراوانی در علوم رایانه، علوم فناوری طراحی، علوم زیست شناسی و علوم درمانی، علوم اجتماعی و بسیاری از علوم دیگر دارد.

رهنمودهایی برای جهت گیری های کلان حکمرانی ایران با توجه به رویکردهای نوین حکمرانی و پیشران های آینده

۱) توسعه مطالعات بنیادین و نظری در حوزه حکمرانی با رویکرد آینده نگر

۲) طراحی و کاربست چارچوب پیوست آینده در فرایند قانونگذاری

۳) راه اندازی آزمایشگاه آینده برایشناسایی مسائل نوظهور

۴) توسعه زیست بوم آینده پژوهی مبتنی بر توسعه اندیشکده های حکمرانیاستانی

۵) ارتقای سازوکارهای هم‌آفرینی مشارکتی قوانین در جهت حرکت به سوی مردمی سازی و مشارکتی کردن نظام حکمرانی

۶) طراحی سازوکارها و الگوهای حمایتی نوین به منظور توسعه دانش مالی مشارکتی و مردم پایه

۷) طراحی و ارزیابی شاخص تاب آوری حکمرانی به صورت سالیانه

۸) توجه به ملاحظات شناختی و رفتاری در تدوین قوانین و آیین نامه های عملیاتی پارلمان

۹) توسعه سامانه ها و فرایند هوشمند در راستای کشف کلان روندها و تحولات آینده و کارآمدسازی فرایندهای قانونگذاری و حکمرانیپارلمانی باتأکید بر ظرفیت های AI

۱۰) ایجاد رویکردهای خلاق مبتنی بر مفهوم پیشرفت بخشعمومی و زیست بوم دانش بنیان در خدمت نظام حکمرانی با تأکید بر ظرفیت های خانه خلاق قوه مقننه

بر اساس گزارش مرکز پژوهش های مجلس، رویکردهای جدید حکمرانی مانند حکمرانی هوشمند، شبکه ای، الکترونیکی و مشارکتی برای آینده مطرح شده‌اند. نتایج نشان می‌دهند که حکمرانی آینده باید فناورمحور، زنانه تر، مشارکتی، تاب آور، هوشمند، داده محور، چابک تر، مبتنی بر ابزارهای رفتاری، توانمندساز، شخصی‌سازی شده و بازتر باشد. بر این اساس، ابزارهایی مانند آزمایشگاه حکمرانی، آزمایشگاه خط‌مشی گذاری، محیط آزمون تنظیمگری، بازی وارسازی و برنامه‌ریزی مالی بندی شهروندی در حکمرانی مطرح شده‌اند. برای بررسی آینده حکمرانی ایران نسبت به حکمرانی نوین جهانی، تصویر و سناریوهای آینده باید مورد بررسی قرار گیرد.