شنیدن قصه مناجات هایی برخاسته از نوشتار خلاقانه کلاسیک/ سر عشق

این متن به بررسی هم‌آمیختگی «هنر صوتی» و «مناجات» در ساحت هنر صوتی ایران می‌پردازد، حضور هنرمندان و ذاکران اهل بیت (ع) در هنر صوتی را تحلیل می‌کند و اثرات آن در مطالعات تاریخی هنر صوتی ایران بررسی می‌کند. همچنین به اهمیت و نقش آثار هنر صوتی آیینی و مناجاتی در ایام ماه مبارک رمضان و تأثیر آن بر مخاطبان می‌پردازد. همچنین مجموعه‌ها و آلبوم‌هایی که مناجات‌ها و آوازهای مذهبی را در ایران بررسی می‌کند به تفصیل آن‌ها را معرفی و تحلیل می‌کند و نقش آنها در ایجاد آرامش و پرواز به سوی خدا را بررسی می‌کند. همچنین اشاره به تلاش‌های اخیر برای حفظ و احیای هنر صوتی آیینی و مذهبی در ایران دارد و اهمیت توجه به شناسه هویتی و اعتقادی ایرانیان از طریق هنر صوتی را مورد بحث قرار می‌دهد.

دیجیاتور-گروه آثار خلاقانه-علیرضا سعیدی؛ در هم‌آمیختگی «هنر صوتی» و «مناجات» مسیری ارزشمند و مشخص در ساحت هنر صوتی کشورمان است که طی دهه‌های گذشته به واسطه حضور هنرمندان و ذاکران اهل بیت (ع) در قالب‌های مختلفی پیش روی مخاطبان قرار گرفته و توانسته است در گونه‌های تعریف‌شده‌ای جایگاه ویژه‌ای برای خود کسب کند. فرآیندی به شدت قابل اتکا که از دیرباز محل رفت و آمد هنرمندان ارزنده‌ای بوده که هر کدام با توسل به داشته‌های تجربی یا علمی خود از هنر صوتی، ارادت خود را به پیشگاه حضرت پروردگار اعلام کرده‌اند.

عرض ارادتی موسیقایی که طبیعتاً اوج آن را می‌توان در ایام ماه مبارک رمضان دید و شنید که چگونه هنرمندان پیشگام هنر صوتی ایرانی، توانستند آثاری را خلق کنند که با الهام از نیایش‌ها، ادعیه و حتی آیات قرآن مجید هرکدام تبدیل به آثاری ماندگار در مطالعات تاریخی هنر صوتی این سرزمین شدند.

آثاری که اگرچه در چهار پنج سال اخیر از ساخت و ساز کیفی و کمی آنها کاسته شده اما همچنان در حوزه توجه و عنایت تعدادی از هنرمندان قرار دارد و می‌تواند در روزگار دعواها، تلخی‌ها، ناملایمت ها و گلایه‌های متعدد انسان امروزی، برای آنهایی که گوشه چشمی به هنر صوتی جدی و هنر صوتی ایرانی دارند، پناهگاهی مستحکم در دریافت آرامش و پرواز به سوی معبود باشند؛ آثاری که شنیدن آنها به ویژه در ایام ماه مبارک رمضان طعم شیرین‌تر و جذاب‌تری دارد که ای کاش برای همه ما فرصتی پدید آید تا بتوانیم در چند دقیقه کوتاه، یک تجربه موسیقایی ناب را در ضیافت «مناجات» و الحان هنر صوتی از سر بگذرانیم.

طی سال‌های اخیر هم برخی از هنرمندان، مجموعه‌ها و مراکزی که در حوزه هنر صوتی آیینی فعالیت‌های مستمری دارند، تلاش خود را انجام داده‌اند تا به واسطه بهره مندی از ویژگی‌ها و گنجینه‌های نهفته در هنر صوتی ردیف دستگاهی و هنر صوتی نواحی ایران دست به ساخت و ساز و یا بازسازی آثاری بزنند که طی سال‌های اخیر و حتی دهه‌های گذشته با حضور هنرمندان صاحب نام این عرصه به ویژه آواز پیش روی مخاطبان قرار گرفته‌اند. آثاری که با اتکا به گونه‌های آیینی چون «مناجات خوانی» که از گذشته‌های دور رسمی ارزشمند در ماه مبارک رمضان تلقی می شده و در جغرافیای ایران عزیز از تنوع زیادی هم برخوردار است، توانسته‌اند لحظات نابی را برای روزه داران فراهم کنند.

جمع آوری و تدوین چنین مجموعه‌هایی که دربرگیرنده ابعاد بسیار گوناگونی در حوزه‌های مختلف هنر صوتی بوده، امری دشوار و البته اجتناب ناپذیر است که باید برای حفظ و نگهبانی این میراث گرانبها تلاش‌های مضاعفی به خرج داد، شرایطی که اگرچه طی سال‌های اخیر به واسطه حضور مجموعه‌هایی چون مرکز هنر صوتی حوزه هنری، دفتر هنر صوتی وزارت میراث و ارشاد اسلامی، مرکز هنر صوتی تحول سیاسی (مأوا)، دفتر هنر صوتی و سرود سازمان صدا و سیما، مرکز هنری رسانه‌ای نهضت و برخی دیگر از نهادها سعی در احیای هنر صوتی آیینی و مذهبی ما داشته، اما به لحظ فنی قطعاً دربرگیرنده مؤلفه‌های گوناگونی است که از درون آنها می‌توان پی به ارزش‌های والاتر و ارجمند تر هنر صوتی ردیف دستگاهی ایران برد. حتی اگر بدانیم چنین آثاری شاید مشتمل بر تعداد کمتری از مخاطبانی باشند که در این سال‌ها به شدت ذائقه خود را خواسته یا ناخواسته در حال تغییر می‌بینند.

همان گونه که قبلاً هم اشاره داشتیم باید پذیرفت که ساخت و ساز، بازسازی و تدوین آثار موسیقایی که ریشه در باورها، آیین‌ها و اعتقاد الهی ما ایرانیان دارد امری لازم و جدی به ویژه در روزگار پربحران فرآیند ساخت و ساز و عرضه موسیقایی است که می‌بایست با اتکا و دانش هنرمندان پیشگام این عرصه هم در قالب به روز و هم قالب تاریخی‌اش در دسترس مخاطبان و پژوهشگران قرار گیرد. شرایطی که بی تردید لازمه شناخت هویت فرهنگی هریک ما از ایرانی‌هایی است که بدجور خودمان را به شرایط فعلی روزگار بدون توجه به آنچه میراث‌دار آن هستیم، سپردیم و لازم است با شنیدن آثاری که می‌توانند به سهم خود بخشی از شناسه هویتی و اعتقادی ما ایرانیان باشد، رجعتی موسیقایی به این میراث داشته باشیم؛ رجعتی که می‌تواند دربرگیرنده انتقال آرامشی باشد که انسان امروزی از پس اتفاقات، مشکلات و بحران‌های ریز و درشت روزگار خود می تواتند از آن به عنوان پناهگاهی ملهم از آموزه‌های اعتقادی و الهی بهره گیرد.

آنچه در سلسه گزارش‌های «مناجات‌هایی که با هنر صوتی شنیدنی شدند» گروه آثار خلاقانه دیجیاتور پیش روی مخاطبان قرار می‌گیرد، تلاش برای رجعت دوباره به بخشی از آثار مهم موسیقایی در حوزه مناجات خوانی و موارد مشابهی است که در ایام ماه مبارک رمضان به واسطه آثاری در قالب آلبوم، تک آهنگ و یا یک اثر موسیقایی- مذهبی پیش روی مخاطبان قرار گرفته‌اند.

آلبوم «سر عشق» مشتمل بر مناجات خوانی‌های ویژه ماه مبارک رمضان نیز یکی دیگر از مجموعه‌های ویژه مناجات خوانی ماه رمضان بود که اردیبهشت ماه سال ۱۴۰۰ توسط بخش هنر صوتی سازمان فرهنگی هنری سازماندهی شهری تهران و فرهنگسرای رسانه منتشر شد. این در حالی بود که سحر جناتی انتخاب اشعار، سید مصطفی بانیان صدابردار، شهرام صارمی ناظر ضبط و مدیر هنری و امیرحسین سمیعی میکس و مسترینگ اثر را به عهده داشتند.

این آلبوم شامل ۸ آواز با اجرای آواز خوانان توانمندی از ۲ نسل مختلف آواز دستگاهی ایران از جمله داود فیاضی، محمد ملاآقایی، علیرضا حاجی طالب و علی صدیقی‌راد روی اشعاری از شاعران کلاسیک و برجسته‌ای همچون حافظ، سعدی، عطار نیشابوری، امنیتی، فخرالدین عراقی و باباطاهر است. این آوازها در مایه‌های ماهور، چهارگاه، افشاری، ابوعطا، شوشتری، منصوری، بیات‌ترک، دشتی و دشتستانی اجرا شده است.

در مقدمه این اثر موسیقایی به قلم سحر جناتی شاعر، پژوهشگر و مدرس موسسه آموزش عالی و انتخاب کننده اشعار مجموعه موسیقایی «سر عشق» آمده بود:

ادب فارسی سرشار از نیایش ها و مناجات های لطیف و زیبای شاعران و گویندگان بزرگی است که نمونه های عالی و باشکوه «تحمیدیه» در نوشتار خلاقانه جهان به شمار می آیند. این نیایش ها سرشار از مضمون های ژرف و نشانگر ذوق و روح لطیف گویندگان آنهاست، با ستایش پروردگار و توصیف مقام کبریایی حق، برشمردن صفات جمال و جلال الهی و تسبیح حق تعالی آغاز می شوند.

سپس گوینده به ناتوانی و نیاز خود می پردازد و گناهکاری خویش را بر می شمرد و از ساحت پروردگار بخشش و مغفرت می خواهد. مناجات مسیر ارتباطی خداپرستان، حق جویان، عارف و شیفتگان درگاه ایزد یکتا و نجوای عاشقانه ای است بین عاشق و معشوق در خلوتی زلال، پاک و صادقانه، هم نشینی و قرابت این مناجات ها با نوای هنر صوتی و آواز، سحر بخشی و افسونی عارفانه خلق کرده تا لذتی دو چندان از شنیدن آن، در جان مستمع نشیند. البته دربین مناجات ها، مناجات های ادیب و عارف بزرگ ایران خواجه عبدالله انصاری از شهرتی به سزا برخوردار است.

حجت الاسلام امرودی مدرس حوزه و موسسه آموزش عالی و رییس وقت سازمان فرهنگی هنری سازماندهی شهری تهران هم در مراسم رونمایی آلبوم «سر عشق» پیرامون این آلبوم گفته بود: توجه به معنویت یکی از اساسی‌ترین نیازهای انسان است. پس توجه به همین مقوله مناجات ضرورت بشر است که ماه مبارک رمضان اوج این نیازهاست که تبلور آن در نوشتار خلاقانه ما نیز موج می‌زند. گویی در ماه رمضان همه ابزار آماده است که رفع تشنگی با مناجات صورت گیرد. به اعتقاد من نجوا یک مناسک است که در ایام سال هم اجرا می‌شود. نجوا یک درمان و یک آرامش است. شما دقت کنید آنها که اهل سجاده و نماز هستند چقدر آرام هستند. آنها که نجوا می‌کنند در دفتر الهی نامشان ثبت می‌شود.

وی با اشاره به بهره‌مندی‌هایی که از مناجات حاصل می‌شود، اظهار کرد: «سر عشق» یعنی تشنگی، یعنی بیمار خدا شدن، یعنی بی نامی و درود خدا بر شما که اثر به این زیبایی را ساخت و ساز کردید. به هر حال مناجات ما در ایام گرامی خداوند، عجین با هنر صوتی است. شاید بی‌گناه‌ترین و بی اعواج‌ترین هنر صوتی را می‌توان در همین مناجات یافت کرد و اگر ما چند نکته را رعایت کنیم، می‌توانیم در این زمینه توفیقات زیادی هم داشته باشیم. در این راستا توجه به زیست اجتماعی مومنانه، محتوای اشعار انتخاب شده، نوع هنر صوتی استفاده شده، جایگاه مجلس اجرای هنر صوتی، توجه به چگونگی اجرای برنامه می‌توانند مناجات‌های ما را به «سر عشق» نزدیک کند.

برای شنیدن قطعه «ماهور» با ادبیات ردیف‌دار فخرالدین عراقی و خوانندگی محمد ملاآقایی اینجا، برای شنیدن قطعه «افشاری» با ادبیات ردیف‌دار حافظ شیرازی و خوانندگی داود فیاضی اینجا، برای شنیدن قطعه «ابوعطا» با ادبیات ردیف‌دار عطار نیشابوری به خوانندگی علیرضا حاجی طلب اینجا، برای شنیدن قطعه «افشاری» با ادبیات ردیف‌دار امنیتی گنجوی و خوانندگی علی صدیقی راد اینجا، برای شنیدن قطعه «شوشتری – منصوری» با ادبیات ردیف‌دار سعدی و خوانندگی محمد ملاآقایی اینجا، برای شنیدن قطعه «بیات ترک» با ادبیات ردیف‌دار سعدی و خوانندگی داود فیاضی اینجا، برای شنیدن قطعه «چهارگاه» با ادبیات ردیف‌دار سعدی و خوانندگی علیرضا حاجی طلب اینجا و برای شنیدن قطعه «دشتی-دشتستانی» با ادبیات ردیف‌دار باباطاهر و خوانندگی علی صدیقی راد اینجا را کلیک کنید.

هم‌آمیختگی هنر صوتی و مناجات در ساحت هنر صوتی کشورمان ارزشمند است. حضور هنرمندان و ذاکران اهل بیت در هنر صوتی ایرانی، آثاری ماندگار خلق کرده است. هنر صوتی در ایام ماه مبارک رمضان اوج خود را می‌گیرد. آثاری با تاثیر نیایش‌ها و آیات قرآن مجید خلق شده‌اند. اگرچه تعداد آثار مذهبی در چند سال اخیر کاهش یافته اما هنوز جایگاه خود را در محافل هنری حفظ کرده‌اند. بخش مذهبی هنر صوتی می‌تواند جایگاه آرامش و پرواز را برای خود کسب کند. برخی از هنرمندان تلاش کرده‌اند تا آثاری با الهام از ادعیه و مناجات ایجاد کنند. جمع‌آوری و تدوین آثار مذهبی نیاز به تلاش‌های مضاعف دارد. احیای هنر صوتی مذهبی نیاز به بهره‌مندی از ویژگی‌ها و گنجینه‌های نهفته در هنر صوتی ردیف دستگاهی دارد. بهترین شناخت از هویت فرهنگی ایرانیان از طریق شنیدن آثار هنر صوتی مذهبی امکان‌پذیر است. رونمایی از آلبوم «سر عشق» با آوازهایی بر اساس شعران نوشتار خلاقانه جهان‌شناسانه است. مناجات‌ها و هنر صوتی یک ارتباط خوبی با یکدیگر دارند و می‌توانند لحظات نابی را برای مخاطبان ایجاد کنند. این آلبوم ۸ آواز با اجرای خوانندگان توانمندی از دو نسل مختلف اجرا شده است. جان‌آرازی ادب فارسی در آثار هنر صوتی مذهبی، اندیشه زیبا و خاصی ایجاد می‌کنند. اثر «سر عشق» نه تنها به معنای تشنگی و بیماری خدا شدن است بلکه پیام اعتراضات و توجه به معنویت آدمی است.